L’oeuvre au noir van Marguerite Yourcenar, vertaald tot Het hermetisch zwart, door Jenny Tuin (Atheneum-Polak & Van Gennep, 1981)
Het hermetisch zwart, dat evenals Hadrianus’ Gedenkschriften * een historische achtergrond heeft, behelst het verhaal van Zeno, medicus, alchimist en filosoof, een fiktief romanpersonage. Vanaf zijn geboorte in Brugge aan het begin van de zestiende eeuw tot aan de tragische katastrofe die zijn leven afsluit, volgen wij hem tijdens zijn studie, op zijn verre zwerftochten door Europa en het Nabije Oosten en in zijn werkzaamheid als arts aan het hof. Voorts bij zijn pogingen de noden van pestlijders en behoeftigen te lenigen en bij zijn wetenschappelijk onderzoek dat de officiële wetenschap van zijn tijd ver vooruit is en ten dele reeds kritiseert. Een man kortom, die alle geestelijke en fysieke ervaringen opdoet en zich voortdurend beweegt tussen revolte en aanpassing. Deze Zeno, wiens angsten en problemen nog steeds aktueel zijn of juist weer aktueel worden, is het prototype van de mens die de Renaissance in zekere zin al heeft doorleefd en zich bevindt halverwege tussen het revolutionaire dynamisme van de Middeleeuwen en de technische verworvenheden van de moderne tijd, halverwege tussen het hermetisme en de Kabbala ter ene en een atheïsme dat nog nauwelijks kan worden verwoord ter andere zijde. In zijn lotgevallen en zijn denken lijkt hij op de grote alchimist Paracelsus, op Michel Servet, die zich eveneens met de bestudering van de bloedsomloop heeft beziggehouden, op Leonardo da Vinci, die zijn gedachten neerlegde in zijn Cahiers en op de verlichte filosoof Campanella. Behalve Zeno bewegen zich tal van andere hoofdfiguren door het labyrinth van deze eeuw: zijn moeder Hilzonde en zijn stiefvader, de koopman Simon Adriansen, die beiden ten gevolge van de Wederdoper-beweging het leven laten; zijn neef Henri-Maximiliaan, praalhansig soldaat en literator, die ook zijn deel aan de humaniora heeft meegekregen; Zeno’s beschermer en vriend, de vrome prior der Franciskanen, een adellijk heer die pas laat tot de orde was toegetreden en gebukt gaat onder de wantoestanden en de chaos in de wereld. In hem verenigen zich de hartstocht voor gerechtigheid en barmhartigheid. Talloze anderen – handelaars, bankiers, klerikalen, werklui, vrouwen uit alle standen en kringen – trekken langs ons heen, zonder dat deze roman, die ons de jaren 1510-1569 vanuit een frapperende gezichtshoek laat beleven, aan het pittoreske ten prooi valt.
(flaptekst uit 1981)
De titel Het hermetisch zwart is ontleend aan een oude alchimistische formule, waarmee de fase van de ontbinding en de splitsing van de stof werd aangeduid, het eerste stadium op de weg naar de bereiding van het goud.
Het hermetisch zwart, uit het Frans vertaald door Jenny Tuin, werd voor de eerste maal in 1971 uitgegeven in de Grote Bellettrie Serie van Atheneum-Polak&Van Gennep te Amsterdam. Deze tweede uitgave is een fotografische herdruk van 1971; enkele onregelmatigheden werden weggenomen, enige kleine correcties aangebracht.
Voor dit boek kreeg de schrijfster de Prix Femina.
* een historische en psychologische roman in de vorm van een denkbeeldige autobiografie
Marguerite Yourcenar is het pseudoniem van de Amerikaanse schrijfster van Frans-Belgische oorsprong Marguerite Antoinette Jeanne Marie Ghislaine Cleenewerck de Crayencour (Brussel, 1903-Mount Desert Island, 1987). Yourcenar is een bijna-anagram van Crayencour.
De auteur, dochter van een Belgische moeder van adel en een Franse burgerlijke vader werd vrij jong wees. Haar moeder overleed kort na haar geboorte en haar vader voedde haar op buiten het reguliere schoolsysteem. Hij leerde haar moderne talen en Latijn. Zij bewonderde haar vader om zijn zin voor avontuur, zijn weetgierigheid en zijn non-conformisme. De beste vriendin van haar moeder, de auteur Jeanne de Vietinghoff werd haar tweede moeder en groot voorbeeld voor Marguerite.
Ze debuteerde als schrijfster met Alexis ou le traité du vain combat in 1929, het jaar dat zij haar vader verliest. Dankzij de erfenis van haar moeder bereisde zij mediterrane landen. In 1939, bij de opkomende oorlogsdreiging, vertrok zij op uitnodiging van vertaalster Grace Frick naar New York waar zij tot 1953 docente vergelijkende literatuurwetenschap was. In 1947 verwierf zij het Amerikaans staatsburgerschap. In 1950 kocht zij samen met Grace een houten landhuis, Petite Plaisance, op Mount Desert Island. Dit is een plaatsje waar men verbonden met de natuur leeft en waar het zeven maanden per jaar streng wintert. Het landhuisje was “modeste, mais géable, accueillant sans apprêt, bourré de livres”. Het is nu ingericht als museum.
Aldaar schreef zij het belangrijkste gedeelte van haar oeuvre. Door haar eruditie kon zij, steunend op haar rijke cultuurhistorische kennis, haar geliefde thema’s vormgeven: zelfstandig en kritisch aanwenden van de rede en een humanistisch geloof in de mens. In keizer Hadrianus, de alchemist Zeno en haar eigen vader komen deze deugden tot leven in haar literair werk. In 1951 verscheen de biografische roman Hadrianus’ Gedenkschriften, waarmee zij meteen ook grote bekendheid verwierf. In 1974 en 1977 verschenen Souvenirs pieux en Archives du Nord, verwijzend naar de familiegeschiedenis van haar ouders. Over de schrijfster zelf komen wij niet veel te weten, want aan het einde van het tweede deel is de auteur amper zes weken oud.
Haar levensgezellin Grace Frick, hospes comesque of gast en gezel, overleed in 1979. Daarna ging zij weer reizen, tot aan haar dood in 1987. Quoi? L’Eternité, het laatste deel van de trilogie Le Labyrinthe du Monde verscheen postuum.
In 1980 was Yourcenar de eerste vrouw die in de toen 345 jaar oude Academie Francaise als lid werd toegelaten.
(bron Wikipedia)